برای فهمیدن علت بی ثباتی ارزش ریال باید بدانیم که اقتصاددانان اصطلاحی دارند که می گوید «پول ترسو است». یعنی سرمایه در جایی که ثبات نباشد نمی ماند. مهم نیست که این عدم ثبات در چه راستایی باشد، جنگ، تورم بالا، تنش های داخلی و خارجی و… دلایلی برای فرار سرمایه هستند. هنگامی که سرمایه به کشور وارد نشود با رکود مواجه خواهیم شد و زمانی که سرمایه از کشور خارج شود با رشد منفی و تورم مواجه هستیم. نتیجه ی رشد منفی و تورم، کاهش ارزش واحد پول است که خودش عامل جدیدی برای بی‌ثباتی است و موجب ایجاد یک چرخه ی معیوب و فرار بیشتر سرمایه می شود. هم اکنون ما در این شرایط قرار داریم و به جز بازه هایی کوتاه در ده سال گذشته، طعم ثبات ارزش ریال را نچشیده ایم. اما چرا در چنین شرایطی قرار گرفته ایم؟
تحریم ها اقتصاد روان را باتلاق می کنند
شاید علت آغازین شرایط موجود و بی ثباتی ارزش ریال، تحریم های متعدد و پیچیده ای باشد که از اواسط دهه ی ۸۰ علیه ایران وضع شد. در شرایط تحریم و به خصوص با محدود شدن صادرات، تولید از کار افتاده و انبارها مملو از اجناسی می شود که روز به روز ارزش کمتری دارند. علت ایجاد این باتلاق در انبارها این است که هیچ کشوری در جهان خودکفا نیست و نمی تواند باشد. تمام کشورها اقتصاد خود را میان مواد اولیه ای که دارند، مواد اولیه ای که نیاز دارند، تولیداتی که دارند و تولیداتی که باید وارد کنند تنظیم می کنند. اما در حال حاضر ایران امکان صادرات تولید و مواد اولیه ی مازاد خود را ندارد و به تبع، توانش برای تولیدات مورد نیاز وارداتی مثل دارو کمتر و کمتر می‌شود. این شرایط موجب می شود که سرمایه برای تولید به ایران وارد نشود و تولیدکنندگان کنونی هم به مرور به فکر سرمایه گذاری در کشورهای دیگر باشند. این شرایطی است که با تحریم آغاز می شود و تصور مصون ماندن از آن هم ممکن نیست. چرا که اولا حتی اگر ما دانش تولید تمام نیازهای خود را داشته باشیم، مواد اولیه اش را نداریم و دوما مازاد تولید خود را برای کسب سرمایه نمی توانیم وارد بازار جهانی کنیم.
سرمایه تنها در بازار آزاد می ماند
عدم رعایت مناسبات بازار آزاد در ایران را باید به عنوان عاملی زمینه ای دانست که حتی در عدم وجود تحریم ها هم موجب فرار سرمایه می شود و همان طور که در بالا هم ذکر شد، فرار سرمایه برای ما مساوی است با بی ثباتی ارزش ریال. هیچ سرمایه گذاری از بازاری که تنها کارکرد و هدفش سوددهی نباشد استقبال نمی کند. هنگامی که هدف بازار با دخالت خارج از بازار تغییر می کند و سوددهی آن کاهش می یابد، سرمایه گذار به سوی بازارهایی جذب می شود که بدون دخالت کار می کنند و سوددهی بالاتری دارند.
تشنج، عامل فرار سرمایه
بیایید و نیجریه را در نظر بگیرید. طی صد سال گذشته به علل مختلف روی موجی از جنگ داخلی و خارجی و کودتا و انقلاب حرکت کرده است. هر روز عده ای در خیابان ها با سلاح گرم کشته می شوند و دولت توان برقراری امنیت را ندارد. در این شرایط چقدر احتمال دارد که کمپانی اپل به تاسیس کارخانه ای برای مونتاژ ساعت هوشمند به دست جوانان نیجریه ای در نیجریه دست بزند؟ قطعا هم اکنون شرایط ایران مانند نیجریه نیست و اصلا قیاس پذیر هم نیستند. اما به این نکته توجه کنید که در مدت آغاز به کار و گسترش کمپانی فورد در آمریکا، ایران شاهد دو کودتا، دو انقلاب، سه حکومت کاملا متفاوت، دوبار اشغال شدن، یک جنگ هشت ساله کلاسیک و تعداد زیادی ناآرامی های مقطعی بوده است. بسیاری از این اتفاقات مانند اشغال شدن در دو جنگ جهانی ارتباطی با حکومت ها و مردم ایران ندارد و از قضای روزگار بوده است، اما در هر صورت امکان سرمایه گذاری طولانی مدت در ایران را از بین برده است و به بی ثباتی بیشتر ارز ایران کمک کرده است.
موریانه ای خانه خراب کن: فساد در اقتصاد
خانه ای با نمای چوب و سنگ در زمینی سرسبز و مشرف به برکه ای زلال را در نظر آورید. این خانه بسیار وسوسه کننده است و گویی انسان را صدا می زند که زندگی اش را آن جا سپری کند. اما وقتی نزدیک خانه شدید و پا روی پله ی سیقل خورده ی اول گذاشتید، پله زیر پای شما می شکند، دستگیره ی در را که می کشید از در خداحافظی کرده و به تنهایی در دست شما حرکت می کند و در را که فشار می دهید از چهارچوب جدا شده و بر روی زمین می افتد. احتمالا جلوتر نخواهید رفت. این اتفاقی است که میان یک سرمایه گذار و اقتصادی که قصد سرمایه گذاری در آن را دارد رخ می دهد. اخبار سرگیجه آور فسادهای اقتصادی مانند در و پله ی شکسته ای است که سرمایه گذار را از ورود به اقتصاد بیمناک می کند. علاوه بر این خود فساد نیز، اقتصاد را از درون تهی کرده و امکان سرمایه گذاری توسط دولت را هم از بین می برد.
مجموع دلایل برای بی ثباتی ارزش ریال
اگر اقتصاد یک برکه باشد و سرمایه گذاران ماهیان این برکه، تحریم با قطع ورودی و خروجی برکه موجب گندیدن آب و ایجاد باتلاق و مرگ ماهی ها می شود. دخالت در بازار آزاد یعنی برداشت آب زلال و تخلیه ی فاصلاب در این برکه. وقتی آرامش برکه با طوفان های پیاپی به هم بخورد نتیجه اش باز هم مرگ ماهی هاست، کاری که تشنج با اقتصاد می کند. فساد هم یعنی تخلیه ی سم در برکه، نه تنها ماهیان را می کشد، آب برکه را هم غیرقابل استفاده می کند و اطرافیان دیگر برکه ها ارتباطات خود را با ما قطع خواهند کرد تا سموم وارد برکه ی آن ها نشود. نتیجه ی نهایی دیگر برکه نیست، باتلاقی متعفن و پر از سموم است که روز به روز بی ارزش تر می شود. این گونه است که ارزش ریال ناپایدار شده و روز به روز نیز کمتر می شود.
اگر به مباحث ارزی علاقه دارید می توانید مقاله ی قوی ترین ارزهای جهان را نیز در وب سایت ما مطالعه کرده و با پنج ارز قوی در جهان آشنا شوید.
ثبت ديدگاه